жмыса келмеген ызметкерге акт жасау лгісі
Кез келген компания басшылығында қызметкерді жұмыстан шығаруына қандай да бір себеп болуы қажет. Бірақ көп жағдайда қызметкерлер жұмыс берушінің шешімімен келіспей, дауласып жатады. Сонда жұмыс берушінің әрекеті қандай жағдайларда заңды болып саналады? Қызметкерді жұмыстан шығаруға қандай себептер болуы тиіс? Бұл туралы Tengrinews.kz тілшісіне заңгер Данияр Түймебаев айтып берді.
Заңгер көп жағдайда жұмыстан шығаруға штат санының қысқаруы себеп екенін айтады.
Маманның айтуынша, басшылық тарапынан осы заң талабы орындалмайтын болса, жергілікті Бақылау және әлеуметтік қорғау департаментіне жазбаша шағымдану қажет.
«Екінші жағдайда кәсіпорын немесе компания белгілі бір жағдайларда өз жұмысын тоқтатын болса, қызметкердің жұмыстан шығатыны сөзсіз. Қызметкер бұл жағдайда компанияның әрі қарай жұмысын жалғастыруына немесе ол компания өкілдерінен орнына басқа жұмысты талап ете алмайды. Оған құқығы жоқ. Ал үшінші жағдайда қызметкер Еңбек кодексі нормаларын бұзған кезде басшылық оны бірден жұмыстан шығара алады. Ол ережебұзушылықтарға:
Сондай-ақ, заңгер жұмыстан шығаруға тағы бір себеп деп қызметкердің адамгершілікке жат қылық көрсетуін атады.
Жұмыстан шығаруға заңды негіз болатын бесінші себеп, заңгердің айтуынша, қызметкердің міндеттерін орындаудан бас тартуы.
Еске салайық, мұның алдында маман жұмыстан шыққанда төленетін ақшаны қалай есептейтінін түсіндіріп берген болатын. Заңгердің айтуынша, қызметкер жұмыстан шыққаннан кейін бір айлық еңбек демалысына тең төлемді ала алады. Ал кейбір мемлекеттік қызметкерлер тіпті үш айлық жалақысын алуы мүмкін екен.
Кәсіп орынның басшысы (жұмыс беруші)
« ____ « _____________ 200 ____ ж.
ӨНДІРІСТЕП ЖАЗАТАЙЫМ ОҚИҒАЛАР МЕН
ЕҢБЕККЕРДІҢ ДЕНСАУЛЫҒЫНА ЗИЯН КЕЛТІРЕТІН
БАСҚА ДА ОҚИҒАЛАР ТУРАЛЫ
1. Кәсіпорынның атауы, тіркелу нөмірі _____________________________________________
1.1. Кәсіпорынның мекен-жайы:
Облысы, ауданы_ ______________________________________________________________________
Қаласы, көшесі үйдің № _____________________________________________________
1.2. Меншік нысаны _____________________________________________________________________
(мемлекеттік немесе жеке меншік)
1.3. Жазатайым оқиға болған цех, участок, орын ___________________________________
2. Қызмет саласы (министрлік, ведомство) ___________________________________
3. Қызметкерді жіберіп отырған кәсіпорын ________________________________________
4. Зақым алған адамның аты-жөні ________________________________________________
5. Жынысы: еркек, әйел (астынсызу) _____________________________________________
6. Жасы (толық жасын көрсету керек) ___________________________________________
7. Мамандығы, лауазымы _______________________________________________________
Разряды, класы _______________________________________________________________
8. Сәтсіз оқиға болған кездегі атқарып жүрген кәсібі (мамандығы) бойынша жұмыс стажы__
9. Еңбек қауіпсіздігі бойынш анұсқаулық қашан оқылды (күні) ______________________
9.1. Кіріспе нұсқаулық _______________________________________________________
9.2. Еңбек қауіпсіздігі бойынша оқыту_ _______________________________________
9.3. Алғашқы (қайталама) нұсқаулық ___________________________________________
9.4. Қауіптілігі күшті жұмыс үшін білімін тексеру _________________________________
9.4. Мерзімді және алдын-ала дәрігерлік тексеруден өту_ __________________________
10. Жазатайым оқиғаның болған күні мен уақыты (кәсіби ауру, улану) _______________
(күні, айы, жылы) (жұмыс басталғаннан бергі толық сағатының саны)
11. Сәтсіз оқиғаның сипаты (кәсіби науқас түрі, улану) _____________________________
11.1. Оқиғаның түрі _______________________________________________
11.2. Себептері ________________________________________________________________
11.3. Жарақатқа себеп болған жабдықтар ________________________________________
(атауы, түрі, маркасы, шыққанжылы, өңдіруші-дайындаушысы)
11.4. Зақымданушының ішімдік ішкендігі немесе есірткі пайдаланғаны туралы деректер
11.5. Диагнозы ________________________________________________________________
(алдын ала жасалған, соңғы, негізгі, қосымша)
12. Сәтсіз оқиғалардың себептерін жою жөніндегі шаралар:
№№ Кәсіп орынның атауы Орындалу мерзімі орындаушы Орындалғаны туралы
13. Еңбек туралы заң актілерін және еңбекті қорғау жөніндегі ережелерді бұзған тұлғалар____
(баптар, параграфтар, нормативті құжаттар, заң актілері)
14. Сәтсізоқиғаныңкуәсі болғандар __________________________________________
Акт жасалды_ ____________________________________________________________
Еңбектіқорғаужөніндегіқызметбасшысы( маманы) ______________________________
(қолы,аты-жөні)
Еңбектіқорғаужөніндегіеңбекұжымының(кәсіподақтың) өкілі _____________________
Бөлімше (цех, учаске) басшысы _____________________________________ (аты-жөні, қолы)
(аты-жөні,ауазымы.қолы)
Емдеу-профилактикалықмекеменіңөкілі _______________________________________
Сізді жұмыстан қай кезде шығара алады: Жұмыстан босату және қысқартуға қатысты FAQ-қа жауап
Жұмысшыларға арналған материалдар топтамасы
МАЗМҰНЫ
Еңбек заңнамасы бойынша сарапшы Әсел Дүйсембаева және «Ideal safety» ЖШС басшысы Дильфуза Пердебаеваға материалды дайындауға көмектескені үшін алғыс айтамыз.
Қазақстан жұмысшыларының құқы туралы жиі қойылатын сұрақтарға сарапшылармен бірге жауап бердік. Осыған дейін еңбекке жарамсыздық парағы («больничные») туралы, жұмысқа тұрарда қандай қандай келісімшарт жасау керегін айтқан едік. Бұл жолы жұмыстан босату мен қысқарту жайында әңгімелесеміз.
ЖҰМЫСТАН БОСАТУДЫҢ ҚАНДАЙ ТҮРЛЕРІ БАР?
Еңбек кодексінде жұмыстан босату үшін бірнеше себеп қарастырылған.
Кең тараған түрлері мынандай:
1. Еңбек шартын қызметкер бастамасымен бұзу, яғни өз еркімен жұмыстан кету. Еңбек шартын бұзу үшін компанияның келісімі қажет емес, бірақ жұмыстан босату туралы өтінішті қызметкер кемінде бір ай бұрын беруге тиіс.
Кейде еңбек немесе ұжымдық шартта бір айдан да көп уақыт көрсетілуі мүмкін. Қызметкер шартты орындауға тиіс. Бірақ маусымдық тәртіпте жұмыс істейтін қызметкерлерге жеңілдік бар. Олар жеті күн бұрын жазбаша ескерту беріп, өз еркімен жұмыстан шығуға құқылы.
2. Еңбек шартын жұмыс берушінің бастамасымен бұзу
— жағымсыз себептер, яғни «заң бойынша» бойынша жұмыстан шығару;
— қысқарту;
— компанияны тарқату;
— компанияның экономикалық жағдайының нашарлауына байланысты өндіріс көлемінің азаюы (бірақ бұл факт құжаттармен дәлелденуі керек);
— қызметкердің зейнет жасына толуы.
Тараптар бір-бірімен келіскен кезде құжат жасалады. Құжатта төлемақы, өтемақы және келісімшарттың бұзылатын күні көрсетіледі. Еңбек шартын көбіне жұмыс беруші бұзады.
МАҢЫЗДЫ: Біз 2020 жылы Еңбек кодексіне өзгерістер енгізілгеннен кейін жаңартылған процедураны айтып отырмыз. Бұрын компания еңбек шартында ережелерді сақтамай, тараптардың келісімі бойынша қызметкерді жұмыстан босату үшін өтемақы сомасын (әдетте минимал) көрсете алатын. Бұл жағдайда қызметкер шарасыз қалатын еді.
Қызметкер жұмыста уақытша болмаған басқа қызметкердің орнына жұмыс істесе, бұл шарттың күші жоқ: келісімшарт мерзімі жұмысқа уақытша келмеген адам жұмыс істей бастаған күні аяқталады.
Былай да болуы мүмкін: қызметкер белгілі бір жұмысты (жобаны, зерттеуді) орындауы үшін белгілі бір мерзімге алынады. Бұл жағдайда келісімшарт жұмыс толық орындалған күні аяқталады. Мұның бәрі құжатта көрсетіледі (аяқталғаны туралы акт, қабылдау актісі).
Еңбек шартын бұзу үшін басқа да негіздер бар. Іс жүзінде олар сирек қолданылады:
ЖҰМЫСТАН ЗАҢ БОЙЫНША ШЫҒАРУ ДЕГЕН НЕ?
Заң бойынша жұмыстан шығару дегеніміз — қызметкердің жұмыстан нақты жағымсыз себептермен босатылуы. Себептер Еңбек кодексінің 52-бабының 22 тармағында көрсетілген.
МАҢЫЗДЫ: Жұмыс беруші қызметкерді жағымсыз себептермен жұмыстан босатуын құжаттармен, яғни ішкі актілер, анықтамалар мен комиссиялардың шешімдері, сот бұйрықтарымен дәлелдеуі керек.
С ІЗДІ НЕ ҮШІН ЖҰМЫСТАН ШЫҒАРА АЛМАЙДЫ/ҚҰҚЫ ЖОҚ?
Бұл сұраққа жалпыға ортақ жауап жоқ. Барлығы компанияға, мәселенің мән-жайына, еңбек шарты және басқа құжаттарға (жауапкершілік туралы келісім, ұжымдық шарт, коммерциялық құпияны жария етпеу және басқалары) байланысты.
Өзіңізді жұмыстан еш себепсіз, әділетсіз шығарды деп ойласаңыз, еңбек құқығы жөніндегі маманмен кеңесу керек. Еңбек инспекцияларында кезекші инспекторлар тегін кеңес береді.
ЖҰМЫСТАН БОСАТЫЛҒАНДА ҚАНДАЙ ТӨЛЕМДЕР МЕН ҚҰЖАТТАР ҰСЫНЫЛАДЫ?
МАҢЫЗДЫ: Барлық төлемдер үш жұмыс күні ішінде төленеді. Компания банкрот болып, жалақы мен өтемақы төлей алмайтын болса, онда қызметкерге қарыз сомасы туралы ресми анықтама беруі керек.
Қ ЫСҚАРТУ ДЕГЕНІМІЗ НЕ ЖӘНЕ ОЛ ҚАЛАЙ ЖҮЗЕГЕ АСУЫ КЕРЕК?
Қысқартудың екі түрі бар: қызметкерлер санын қысқарту немесе лауазымдар санын қысқарту. Негізінен жұмысшылар саны шығындарды оңтайландыру үшін қысқартылады. Қысқарту мен компанияны жабудың айырмашылығы бар. Компания таратылған кезде басқа процедура жасалады.
Қысқартудың өз тәртібі бар: кем дегенде бір ай бұрын компания қызметкерлеріне алдағы қысқарту туралы жазбаша ескертуі тиіс. Кейде еңбек шартында одан да ұзақ мерзім көрсетіледі. Бұл қызметкер үшін тиімді. Сонымен қатар жұмыс беруші компаниясы қысқартылып жатқанын жұмыспен қамту орталығына да хабарлауға міндетті.
Қысқартуға болмайтын қызметкерлер бар: жүкті әйелдер, үш жасқа дейінгі баласы бар әйелдер, жалғыз басты аналар, 14 жасқа (егер бала мүгедек болса, онда 18 жасқа дейін) толмаған баласы бар әкелер мен қамқоршылар, зейнет жасына екі жыл қалған қызметкерлер.
Жұмыс беруші қысқартылған жұмысшыларға орташа айлық мөлшерінде өтемақы төлеуге міндетті.
Иллюстрация: Лейла Тапалова
Оқушылар неге оқығысы келмейді? Психологтың көмегі қандай?
Ищем педагогов в команду «Инфоурок»
Оқушылар неге сабаққа барғысы келмейді? Мектеп педагог-психологының көмегі қандай? 
10-14 жас – бұл жасөспірімдердің өтпелі кезеңі, осы кезде, олардың мінез-құлқы тез өзгереді. Егер мұғаліммен немесе бірге оқитын балалармен қарым-қатынасы бұзылса мектепке келмей қоюы да мұмкін. Ал 10-11 сыныптарда келешек мамандығын таңдаған жасөспірімдер тек ҰБТ-ға байланысты сабақтарды ғана оқығанды қалайды.
Отбасындағы кейбір жайсыздықтар да сабақ үлгерімінің нашарлауына немесе мектепке баруға ықылассыз болуына себеп болады. Оқушының сыртқы келбеті де маңызды фактордың бірі. Көп балалы, аз қамтылған отбасы оқушылары өздерінің қымбат, әрі сәнді киінген құрбыларының алдында көрінгісі келмеуі де, мектеп өмірінен қашуына әкеліп соғуы мүмкін, сондықтан бұдан шығар жол біріңғай мектеп формасын енгізу деуге болады.
Балалардың бір-біріне тиісуі де мектепке барудан қашқақтаудың бір жолы.
Психолог оқушылармен қандай әдістерді қолдану арқылы жұмыс жүргізеді?
Егер мектептен қашқақтайтын, сабаққа қатысқысы келмейтін балалар болса олармен мектеп психологы жеке әңгімелеседі. Әр сыныпта оқығысы келмейтін тым болмағанда екі оқушы болады. Ол оқушылармен жеке әңгімелесу барысында олардың бір пән мұғалімінің күн сайын ұрысып, тіпті тіл тигізетінін білуге болады. Бірақ бұл жерде бірден мұғалімнің қателігін емес, әлгі балалардың бұрыс әрекеттерін жөндеуге ден қою керек. Егер оқушы сабаққа бей-жай қараса, оған мұғалім қалай ренжімей тұра алсын? Өйткені еңбегі далаға зая кетеді ғой. Осыны балаларға түсіндіре отырып, мұғаліміне деген дұрыс көз-қарас қалыптастыру қажет.
Қазақстан, Қарағанды обл, Темиртау қаласы, «№2 ЖББОМ» КММ
Педагог-психолог: Джиянбаева Асима Орынбаевна
12 мың мазар: Дүниеге келмеген шараналарды жерлеген азамат әлем назарына ілікті
Вьетнамның Тонг Фуок Фука есімді тұрғыны түсік жасатып, балаларын алдыртып тастаған келіншектердің нәрестелерін жерлеуді ұйғарған. Сол үшін арнайы жер сатып алған ер адам оларды бірінің артынан бірін жер қойнына тапсырады. Қарапайым құрылысшының қайырымды ісі көптеген аналардың жүрегінен орын тапқан деп хабарлайды Замана басылымы.
Көрнекі фото: pixabay.com: UGC
Құрылысшы болып жұмыс істеп жүрген Тонг Фуок Фука есімді ер адам 2001 жылы аяғы ауыр келіншегімен ауруханаға барады. Дәлізде жұбайын күтіп отырған ол бір бөлмеден кезекпен жылап жатқан әйелдердің шығып бара жатқанын көреді.
Кейін белгілі болғандай, ол бөлме түсік жасататын орын болып шыққан. Болған жағдайды көрген ол көңілі түсіп, үйге қайтады.
Алайда көз алдындағы көрініс оның ойынан кетпейді. Сол себепті Тонг мұндай жағдайлардың орын алмауына аз да болса үлес қосуды ойлап, түсік жасалған балаларды жерлеуді ұйғарады.
Осылайша клиника басшылығынан рұқсат алып, дүние есігін ашпай жатып көз жұмған нәрестелерді үйінің артында жерлей бастаған.
Кейіннен олар үшін арнайы жер сатып алады. 2017 жылға қарсы арнайы жердегі мазарлардың саны 12 мыңға жеткен. Көптеген әйелдер бұл жерге келіп, шерін тарқатады.
Сонымен қатар, ер адамға жүкті болып қалған жалғызбасты келіншектер бірінен соң бірі көмек сұрап келе бастайды. Тонг келгендердің бетін қайтармай, барлығын өз үйіне тұрғызады.
Тіпті «баланы бағып-қағуға жағдайым жоқ» деген әйелдерге де босанған соң баланы өзі алып қалатынын айтып, оларды түсік жасатпауға үгіттеген.
Осылайша ол 100-ден астам баланы өз қамқорлығына алыпты. Оған бұл істе көбінесе еріктілер көмектеседі екен.
Аяққа тұрып, жағдайы ретке келе бастаған біраз әйелдер балаларын қайта әкетіп те жатады екен.